9. X 2012. Dokładnie 45 lat temu zginął Ernesto Che Guevara
[k2=cimages/articles/96/fot24.jpgc2]Che Guevara 9 października 1967 roku w La Higuera, w Boliwii, na chwilę przed egzekucją.[/k2]Zamysł był taki, żeby moja książka o Che – „Boliwia 1967” (zapowiedź i okładka obok na marginesie), która była pisana do serii Historyczne Bitwy Bellony, ukazała się w przededniu dzisiejszej rocznicy. Niestety, dziś wiadomo, że pozycja ta do dystrybucji trafi nie wcześniej niż w połowie listopada. Pozwolę sobie tego faktu nie komentować; co zrobić kiedy wydawca sam sobie strzela w nogę? Co zrobić, kiedy przy okazji trafia autora? Poniżej zamieszczam fragment aneksu do tego tytułu, który w książce – z uwagi na jej pokaźne rozmiary – ostatecznie się nie znalazł. To alfabetyczny wykaz partyzantów, walczących z Guevarą w Boliwii, jak i lista ludzi, którzy na przełomie 1966 i 1967 roku aktywnie go tam zwalczali. Cenne uzupełnienie lektury; tym cenniejsze, że w jedynym, skróconym i fragmentarycznym zestawieniu tego typu, jakie znajduje się w „Dzienniku z Boliwii” Che, wydanym przez Czytelnika w 1968 roku, od błędów po prostu się roi...
Pojawiające się poniżej przy niektórych nazwiskach lub pseudonimach dopiski – „brak danych”, uzmysławiają nam, jakie luki wciąż istnieją w historii, mimo iż ta rozegrała się prawie na naszych oczach: 45 lat temu.
1. PARTYZANCI BIORĄCY UDZIAŁ W BOLIWIJSKIEJ KAMPANII CHE GUEVARY I WAŻNIEJSZE OSOBY KTÓRE ICH WSPIERAŁY
Alejando – Ricardo Gustavo Machin Hoed de Beche. „Comandante”. Urodzony w 1936 roku w Hawanie. Założyciel rewolucyjnej organizacji studenckiej na Kubie, potem partyzant w Sierra de Escambray. Dowódca garnizonu w kubańskim mieście Matanzas. Wiceminster skarbu w rządzie Kuby. Studiował w Związku Radzieckim. Zginął w zasadzce w Vado del Yeso 31 sierpnia 1967 roku.
Aniceto – Aniceto Reynaga Gordillo. Boliwijczyk, nauczyciel zawodu i górnik z kopalni cyny San José w Oruro. Zginął w wąwozie Yuro 8 października 1967 roku
Antonio lub Olo – Orlando Pantoja Tamayo. Kapitan. Urodzony około roku 1932. w Contra Maestra na Kubie. Odbył z Guevarę kampanię w Sierra Maestra. Po rewolucji był na Kubie dowódcą Straży Przybrzeżnej Jednostek Ochrony Pogranicza. Bliski współpracownik Raúla Castro. Był jednym z instruktorów grupy Masettiego. Zginął 8 października 1967 w wąwozie Yuro.
Arturo – René Martinez Tamayo. Młodszy brat Papiego. Oficer armii kubańskiej. Szef ochrony syna Fidela Castro. Był z Che w Kongu. Zginął w wąwozie Yuro 8 października 1967 roku w ostatniej potyczce dowodzonej przez Guevarę.
Benigno – Daniel Alarcon Ramirez. Porucznik. Urodzony w 1939 roku w Manzanillo na Kubie. Mając 18 lat wstąpił do oddziału Guevary w Sierra Mestra. Dyrektor plantacji trzciny cukrowej w prowincji Matanzas. Jeden z trzech Kubańczyków, który przeżył klęskę w wąwozie Yuro i wraz z Pombo i Urbanem przedostał się do Chile, a następnie wrócił na Kubę. Przez wiele lat zajmował się szkoleniem pochodzących z różnych krajów latynoamerykańskich partyzantów. W końcu lat 90. XX wieku zaczął krytykować politykę
Castro i wyemigrował do Francji. Na Kubie został uznany za zdrajcę.
Benjamin – Benjamin Coronado Cordoba. Boliwijczyk. Utonął w rzece 26 lutego 1967 roku w czasie dokonywanego przez Guevarę rekonesansu.
Bigote lub Bigotes, Loro, Jorge – Jorge Vásquez Machicado Viaña. Urodzony w La Paz, dokładna data nie jest znana. Student geologii, członek Komunistycznej Partii Boliwii. Schwytany 27 kwietnia 1967 roku przez chłopa Nicolasa Montano w Monteagudo. Torturowany, zmarł miesiąc później w szpitalu wojskowym w Choreti.
Braulio – Israel Reyes Zayas. „Comandante”. Urodzony w 1936 roku na Kubie w prowincji Oriente. Mulat. Był z Che w Kongu, gdzie posługiwał się pseudonimem Azi. Zastępca dowódcy w grupie kierowanej przez Joaquina. Jak Pombo, Rolando i Che, w Boliwii prowadził swój dziennik (od 25 października 1966 do 9 sierpnia 1967). Zginął 31 sierpnia 1967 roku w Vado del Yeso. Miał 31 lat.
Carlos – Lorgio Vaca Marchetti. Boliwijczyk. Brak bliższych danych. Utonął w Ñancahuazú 17 marca 1967 roku na kilka dni przed pierwszą potyczką, jaką stoczył oddział Guevary.
Camba – Orlando Jimenez Bazan. Urodzony w 1937 roku w Riberalta w Boliwii. Zdezerterował z oddziału Che 26 września 1967 roku, na dwa tygodnie przed jego ostateczną klęską. Jako świadek zeznawał w procesie Regisa Debraya.
Chato – Oswaldo Peredo Leigue, brat Intiego i Coca. Syn znanego boliwijskiego dziennikarza, działacza związkowego, demokraty i senatora – Romula Peredo. W czasie trwania kampanii Che w Boliwii studiował w Moskwie. Od 1970 próbowal reaktywować działalność ELN w Boliwii – w prowincji Beni i w rejonie miasta Teoponte. Jego siedemdziesięciopięcioosobowy partyzancki oddział został zdziesiątkowany, a on uszedł z życiem tylko dzięki pomocy Salvadora Allende. Potem, przez wiele lat przebywając w ukryciu, zwalczał boliwijską prawicę. Obecnie prowadzi praktykę paramedyczną w Santa Cruz i jest gorącym zwolennikiem Evo Moralesa – pierwszego indiańskiego prezydenta Boliwii.
Chingolo – Hugo Choque Silva. Boliwijczyk. Dezerter. 23 lipca 1967 roku zbiegł z oddziału razem z Eusebio, poddając się tego dnia jednostce wojskowej w Monteagudo. Przez wiele lat pracował potem w Centrum Szkolenia Oddziałów Specjalnych do Walki z Partyzantką (CITE).
Chino – także El Chino – Juan Pablo Chang Navarro. Peruwiańczyk, prawnik, nosił okulary. Urodzony około roku 1930. Najpierw działał w APRA, a następnie wstąpił do Komunistycznej Partii Peru. Przed wstąpieniem do boliwijskiego oddziału Guevary działał w partyzantce peruwiańskiej. Wzięty do niewoli razem z Che 8 października po klęsce w wąwozie Yuro. Rozstrzelany następnego dnia w La Higuera, na kilka chwil przed zamordowaniem Guevary.
Coco – Roberto Peredo Leigue. Boliwijczyk, brat Intiego – jednego z partyzantów, który przetrwał zagładę oddziału Che oraz Chata – Oswalda Peredo. Urodzony 23 maja 1939 roku w Trinidad w Boliwii. Syn znanego dziennikarza, działacza związkowego, a następnie senatora i demokraty – Romula Peredo. Jako 11-letni chłopiec wstąpił do Komunistycznej
Partii Boliwii. Mając 14 lat pracował w kopalni złota w Tipuani. W wieku 16 lat został kapitanem statku „El Yanakuna”, kursującego po rzece Itenez. Później pracował jako łowca aligatorów. W wieku 22 lat został sekretarzem Komitetu Miejskiego Komunistycznej Partii Boliwii w La Paz. Mając 23 lata pojechał do Wietnamu, gdzie chciał wstąpić do partyzantki. Był wybitnie utalentowanym gitarzystą. Ranny w zasadzce 26 września 1967 roku, schwytany przez wojsko, został rozstrzelany następnego dnia przez podporucznika Galindo. Zginął mając 28 lat.
Curu – Boliwijczyk. Brak danych. Zginął w Ayango koło Muyupampy.
Daniel – Pastor Barrera Quintana. Boliwijczyk z frakcji KPB kierowanej przez Moisesa Guevarę. Zdezerterował z oddziału w marcu 1967 roku razem z Orlandem – Vincentem Rocabada Terrazasem. Przesłuchiwany w Camiri, dostarczył wojskowym wielu informacji, które przyczyniły się do wytropienia partyzantów.
Dario – David Adriazola Veigaza. Urodzony około roku 1938 Boliwijczyk. Mimo że uchodził za jednego z najbardziej lekkomyślnych członków oddziału, był jednym z sześciu (po śmierci Ñato– pięciu) partyzantów Che, który przetrwał klęskę w wąwozie Yuro. Wraz z Intim kontynuował walkę w prowincji Beni, gdzie przepadł bez wieści.
Ernesto lub Medico – Freddy Ernesto Maimura Hurtado. Urodzony w prowincji Beni, w Boliwii. Student medycyny. Zginął w zasadzce 31 sierpnia 1967 roku w Vado del Yeso wraz z całą grupą Joaquina.
Eusebio – Eusebio Tapia Aruni. Urodzony w 1947 roku w La Paz. Dezerter. Zbiegł z oddziału 23 lipca 1967 roku, poddając się tego dnia w jednostce wojskowej w Monteagudo. Przekazane przez niego informacje znacznie ułatwiły likwidację oddziału Guevary.
Eustaquio – Lucio Edilberto Galvan Hidalgo. Peruwiańczyk. Radiotelegrafista. 8 października 1967 roku przetrwał klęskę w wąwozie Yuro. Zginął razem z Pablem i Luisem 12 października 1967 roku w zasadzce nad brzegiem Rio Grande.
Francuz lub Danton, Debre – Jules Regis Debray. Gość oddziału. Urodzony 2 września 1940 roku w Paryżu. Studiował filozofię w paryskiej l’Ecole Normale Superieure. Wiele podróżował po Ameryce Łacińskiej, odwiedził Kubę. Napisał kilka prac, w których podjął próbę stworzenia nowej teorii rewolucji w Ameryce Łacińskiej, zwłaszcza w oparciu o doświadczenia rewolucji kubańskiej i z pewną domieszką koncepcji trockistowskich (m.in. „Revolution dans la Revoluction?”, w której daje wykład nowej strategii i taktyki rewolucji latynoamerykańskiej). Przybył do obozu Guevary w Boliwii 6 marca 1967 roku razem z Robertem Bustosem (Mauricio). W oddziale przebywał do 20 kwietnia. Tego dnia został schwytany w wiosce Muyupampa przez wojsko boliwijskie. 18 listopada 1967 roku został skazany wyrokiem sądu wojskowego na 30 lat więzienia. Wyrok odsiadywał w więzieniu w Camiri, z którego – na skutek interwencji rządu francuskiego – został przedterminowo zwolniony. Międzynarodowy rozgłos, jaki zyskał jego proces – wg agenta CIA, Felixa Ramireza – zachęcił boliwijskie władze do zgładzenia Che Guevary po jego wzięciu do niewoli. W latach 80. został doradcą prezydenta Mitterranda do spraw Ameryki Łacińskiej, a w 1996 roku opublikował pamiętnik bardzo krytyczny wobec Fidela Castro, którego nazwał „megalomanem”, i wobec Che Guevary – „bardziej godnego podziwu”, lecz mniej „sympatycznego” niż Castro, surowego i bezdusznego dla swoich ludzi w Boliwii.
Guevara, Moises – Moises Guevara Rodríguez. Boliwijczyk. Górnik. Zbieżność nazwiska z Che przypadkowa. Członek Komunistycznej Partii Boliwii, kierujący w niej własną rozłamową frakcją o sympatiach maoistowskich. W okresie organizowania boliwijskiej partyzantki Che, po tym jak pomocy Guevarze odmówił Mario Monje, miał za zadanie rekrutowanie ludzi do oddziału Guevary spośród górników okręgu Oruro. Zginął w Vado del Yeso 31 sierpnia 1967 roku.
Guzman, Loyola – Boliwijka, Indianka keczua, absolwentka elitarnej szkoły dla politycznych kadr w Moskwie. Członkini miejskiej siatki KPB w La Paz, odpowiadała za finanse kampanii Che w Boliwii. Aresztowana w połowie 1967 roku, próbowała popełnić samobójstwo, obawiając się że w czasie tortur zdradzi swych towarzyszy. Na wolność wyszła w 1970 roku, po tym jak wymieniono ją na dwóch niemieckich inżynierów, specjalnie w tym celu uprowadzonych przez ELN. Wyjechała na Kubę, po czym wróciła do La Paz, gdzie w latach 90-tych aktywnie uczestniczyła w poszukiwaniach ciała Che.
Inti – Guido Peredo Leigue. Brat Coca i Chata. Urodzony 30 kwietnia 1938 roku w Trynidad w Boliwii. Syn znanego dziennikarza, działacza związkowego, a następnie senatora i demokraty – Romula Peredo. Chodził do szkoły w Trynidad, następnie do Colegio Bolivar w La Paz. Wstąpił do Komunistycznej Partii Boliwii mając 12 lat. Był przewodniczącym Związku Młodzieży Komunistycznej Boliwii, następnie sekretarzem Komitetu Miejskiego Komunisytcznej Partii Boliwii w La Paz. Pracował jako młodszy oficer na statku „El Yanacuna”, którego kapitanem był Coco. Do śmierci Coco obaj bracia stanowili nierozłączną parę. Po opuszczeniu statku Inri pracował jako młynarz, potem założył farmę kakaową, następnie jeździł w La Paz jako kierowca taksówki. W oddziale Guevary pełnił rolę komisarza politycznego. Był jednym z sześciu (następnie pięciu) partyzantów oddziału Che, którzy pozostali przy życiu po zamordowaniu Guevary. Inti nadal kontynuował działalność partyzancką w boliwijskiej prowincji Beni, z której pochodził. Zginął we wrześniu 1969. Jego działalność kontynuował jego brat Chato, co zostało opisane przez Ryszarda Kapuścińskiego w reportażu „Chrystus z karabinem na ramieniu”, wchodzącym w skład tomu pod tym samym tytułem.
Issac Ruthman – urodzony około 1932 roku. Brak bliższych danych. Nosił okulary.
Joaquin lub Vilo – Juan Vitalio Acuna Nuñez. Comandante. Urodzony w 1920 roku w Niquero, na Kubie. Jeden z pierwszych chłopów kubańskich, który przyłączył się do Fidela Castro w Sierra Maestra, gdzie pełnił rolę przewodnika. Następnie – dowódca dywizji w prowincji Hawana. Członek Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Kuby. Był w Wietnamie i w Kongu. Po rozdzieleniu oddziału Guevary na dwie grupy – dowódca drugiej grupy. Zginął w zasadzce w Vado del Yeso 31 sierpnia 1967 roku.
Julio lub Medico (nie mylić z Moro) – Mario Gutierrez Adaya. Urodzony około 1932 roku boliwijski lekarz pochodzący z prowincji Beni. Zginął w potyczce 26 września 1967 roku, w pobliżu La Higuera.
Leon – Antonio Dominguez Flores. Urodzony w Trinidad w Boliwii. Zdezerterował z oddziału Che w czasie potyczki 26 września 1967 roku. Zidentyfikował zwłoki Che w szpitalu w Vallegrande w dniu 10 października 1967 roku.
Loco – brak danych
Luis – także Chapaco – Jaime Arana Campero. Boliwijczyk, inżynier. 8 października 1967 roku przetrwał klęskę w wąwozie Yuro. Zginął razem z Pablitem, Moro i Eustaquiem 12 października 1967 roku, w zasadzce nad Rio Grande.
Marco – brak danych
Marcos lub Pinares – Antonio Sanchez Diaz. „Comandante”. Urodzony w 1927 roku w Guane na Kubie. Członek Komitetu Centralnego Kuby. Razem z Fidelem Castro odbył kampanię w Sierra Maestra. Dowódca Okręgu Wojskowego Isla de Pinos na Kubie. W marcu 1967 roku, w czasie powrotu z rekonesansu, jego oddział zabił pierwszego boliwijskiego żołnierza. Zginął 2 czerwca 1967 roku w Iquira.
Mauricio lub Pelao, Pelado, Carlos – Ciro Roberto Bustos Marco. Gość oddziału. Urodzony w 1932 roku w Mendozie, w Argentynie. Przyjaciel Che Guevary z lat dzieciństwa. Artysta malarz (m.in. naszkicował portrety członków oddziału Guevary).Współdziałał z Jorge Masettim w organizowaniu lewackiej partyzantki na terenie Argentyny. Do boliwijskiego oddziału Che Guevary przybył 6 marca 1967 roku razem z Regisem Debrayem i przebywał tam do 20 kwietnia. Tego dnia został schwytany został w wiosce Muyupampa przez wojsko boliwijskie i sporządził dla władz dokładne opisy wszystkich partyzantów. 18 listopada 1967 roku skazany wyrokiem sądu wojskowego na 30 lat więzienia, które odsiadywał w więzieniu w Camiri. Zwolniony po trzech latach. Przez wielu lewicowców uznany został za zdrajcę, co stało się powodem jego emigracji do Europy, do Szwecji, gdzie zyskał pewną popularność jako malarz.
Medico Chino – nie mylić z Chino, z Medico (Julio), czy El Medico (Moro). Urodzony około 1940 roku. Brak bliższych danych.
Miguel lub Manuel – Manuel Hernandez Osorio. Kapitan. Kubańczyk. Brak bliższych danych. Zginął w końcowej fazie działań partyzanckich w Boliwii 26 września 1967 roku, w pobliżu La Higuera.
Montero, Renán – lub Ivan – kubański łącznik oddziału Che w La Paz, agent wywiadu kubańskiego i bliski współpracownik Manuela Pineiry, odpowiadającego w Hawanie za kubańską infiltrację w Ameryce Południowej i w Azji. Już w 1959 roku brał udział w próbie wywołania przez Kubańczyków wojny partyzanckiej w Nikaragui. W Boliwii współdziałał z Loyolą Guzman. W krytycznym momencie kampanii Che w Boliwii odwołany do Hawany, co jeszcze bardziej pogłębiło izolację Guevary. Domagał się od władz kubańskich zgody na swój powrót do Bolwii, lecz jej nie uzyskał.
Moro – lub Morogoro, Muganga, El Medico – Carlos Luna Martinez Octavio de la Concepcion y de la Pedreja. Urodzony w 1933 roku w Hawanie. Walczył w oddziale Raúla Castro w Sierra Maestra. Po rewolucji dokończył studia medyczne i został głównym chirurgiem w szpitalu Calixta Garcíi w Hawanie. Przetrwał klęskę w wąwozie Yuro 8 października 1967, nie zdołał jednak nawiązać kontaktu z grupą, w której skład wchodzili Urbano, Benigno i Pombo oraz trzech Boliwijczyków. Zginął 12 października 1967 roku.
Ñato – Julio Luis Mendez Korne. Boliwijczyk. Aktywista MNR – partii rządzącej w Boliwii w latach 1952–64. Przeżył klęskę w wąwozie Yuro. Ranny w zasadzce, w którą szóstka uciekinierów wpadła 15 listopada 1967 roku, na własne życzenie został dobity przez swoich towarzyszy broni, by nie opóźniać ich ucieczki.
Negro lub Medico (nie mylić z Moro lub z Julio) – Restituto José Cabrera Flores. Peruwiańczyk. Zginął w zasadzce w Vado del Yeso 31 sierpnia 1967 roku.
Orlando – Vincente Rocabado Terrazas. Boliwijczyk z rozłamowej frakcji PCB Moisesa Guevary. Zdezerterował z oddziału razem z Danielem – Pastorem Barrerą Quintaną w marcu 1967 roku. Jego zeznania przyczyniły się do odnalezienia podziemnych schowków partyzantów w Ñancahuasú. Sądzony w Camiri, a następnie warunkowo zwolniony.
Pablo – Francisco Huanca Flores. Urodzony w 1946 roku w Boliwii. Student uniwersytetu w Oruro. Należał do grupy dziesięciu partyzantów, którzy pozostali przy życiu po klęsce w wąwozie Yuro 8 października 1967 roku. Zginął kilka dni później – 12 października – w zasadzce nad rzeką Rio Grande.
Pacho lub Pachungo – Alberto Fernandez Montes de Oca. „Comandante”. Urodzony w 1936 roku w San Luis, na Kubie. Odbył kampanię z Che Guevarą w Sierra Maestra. Był z nim również w Kongu w 1965 roku. Członek Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Kuby. Dyrektor departamentu kopalń w Ministerstwie Przemysłu Kuby, którym kierował Guevara. Kilkakrotnie odwiedzał Boliwię. Zginął w wieku 31 lat w wąwozie Yuro, w ostatniej bitwie dowodzonej przez Guevarę 8 października 1967 roku.
Paco – José Castillo Chavez. Urodzony w La Paz. Jedyny partyzant batalionu Joaquina, który ocalał z zasadzki w Vado del Yeso 31 sierpnia 1967 roku. Schwytany przez oddział kapitana Mario Vargasa, został wtrącony do więzienia, gdzie następnie go rozstrzelano.
Pan Divino – także Pedro – Antonio Jimenez Tardio. Boliwijczyk. Brak bliższych danych. Zginął 9 sierpnia 1967 roku.
Papi – także Ricardo, Chinchu, Taco – José Maria Martinez Tamayo – Kubańczyk, Mulat, starszy brat Artura. Urodzony około roku 1937. Razem z Che walczył także w Kongu. Zginął w potyczce 30 lipca 1967 roku, koło Moroco.
Paz, Nestor – komisarz polityczny w partyzanckim oddziale Chata Peredo. Umarł z głodu i wycieńczenia w selwie. Jego listy zostały wykorzystane przez Ryszarda Kapuścińskiego w reportażu „Chrystus z karabinem na ramieniu”.
Pepe – Julio Velasco Montana. Górnik boliwijski. Zaliczany przez Guevarę do grupy maruderów (razem z Paco, Eusebio i Chingolo). Zdezerterował 25 maja 1967 roku i dobrowolnie oddał się w ręce wojska. Mimo to rozstrzelany dwa dni później w Ipita przez żołnierzy oddziału podporucznika Javiera Hinojosa.
Pombo – Harry Villegas Tamayo. „Comandante”. Urodzony w 1947 roku w Veira na Kubie. Mulat. Bliski współpracownik Guevary, był razem z nim w Kongu. Podobnie jak Che, również prowadził swój dziennik w Boliwii (od 14 lipca 1966 do 29 maja 1967). Jeden z trzech Kubańczyków, którzy ocaleli zagładę oddziału Che w wąwozie Yuro. W końcu lutego 1968 roku wydostał się z Boliwii do Chile, skąd – dzięki pomocy Salvadora Allendę, przez Wyspę Wielkanocną, Singapur i Pragę, wrócił na Kubę. Awansowany na generała, w latach 80. został dowódcą kubańskich sił ekspedycyjnych w Angoli. Żyje do dziś. Mieszka w Hawanie nieopodal domu, w którym zamieszkiwał Che.
Ramon lub Fernando – pseudonim Ernesto Che Guevary, którym niekiedy posługiwał się już w Kongu
Raúl – Raúl Quispaya Choque. Boliwijczyk. Zginął w potyczce 30 lipca 1967 roku, w Moroco.
Rolando lub San Luis – Eliseo Reyes Rodríguez. Kapitan. Urodzony w 1940 roku w San Luis na Kubie. Wstąpił do oddziału Guevary w Sierra Maestra jako 16-letni ochotnik. Po zwycięstwie rewolucji kubańskiej – szef służby bezpieczeństwa prowincji Pinar del Rio. Członek Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Kuby. Podobnie jak Guevara i Pomco, w Boliwii także prowadził swój dziennik (od 11 lipca 1966 do 20 kwietnia 1967). Guevara zamierzał mianować go dowódcą II frontu partyzanckiego w Boliwii. Zginął w potyczce 25 kwietnia 1967 roku.
Rubio lub Felix – Jesus Suares Gayol. Kapitan. Urodzony w 1928 roku w Manati na Kubie. Walczył w oddziale Raúla Castro w Sierra Maestra. Wiceminister przemysłu cukrowniczego i członek KC Komunistycznej Partii Kuby. W Boliwii zginął w potyczce 10 kwietnia 1967 roku.
Salustio – Santiago Choque Choque. Urodzony w La Paz. Górnik boliwijski. Pochwycony przez wojsko w czasie dokonywania pierwszej rewizji w Ñancahuasú w marcu 1967 roku. Przesłuchiwany potwierdził zeznania Rocabady i Quintany. Mimo to był sądzony razem z Debrayem i Bustosem. Zdołał zbiec w czasie procesu.
Serapio lub Serafin – Boliwijczyk. Brak bliższych danych. Zdezerterował z oddziału. Został rozstrzelany przez wojsko 9 lipca 1967 roku.
Tania – Haydee Tamara Bunke Bider. Urodzona 19 września 1937 roku w Buenos Aires. Rodzice Tani byli komunistami (ojciec – Niemiec, matka – pochodziła z Polski). W 1935 rodzice emigrują do Argentyny. W 1952 roku wracają do NRD. Tania ma wówczas 15 lat. Wstępuje do FDJ, następnie do SED. Studiuje na Uniwersytecie W Berlinie. W 1960 roku poznaje Guevarę w czasie jego wizyty w NRD. W 1961 roku przybywa na Kubę i otrzymuje pracę w Ministerstwie Oświaty. W 1962 roku bierze udział w partyzantce na terenie Nikaragui. W listopadzie 1964 roku przybywa do Boliwii. Wstępuje na wydział farmacji uniwersytetu w La Paz. Odegrała ważną rolę w organizowaniu partyzanckiej siatki na terenie Boliwii. Od marca 1967 roku w oddziale Guevary. Namówiła Che do podziału jego oddziału na dwie części i wyodrębnienie batalionu Joaquina, co siły Guevary poważnie osłabiło i ostatecznie doprowadziło do jego klęski. W ostatnich tygodniach boliwijskiej partyzantki wpadła w silną depresję. Zginęła w zasadzce w Vado del Yeso 31 sierpnia 1967. Dopiero po wielu latach wyszło na jaw, że była agentką enerdowskiego wywiadu, która na polecenie KGB miała przyczynić się do unicestwienia oddziału Che w Boliwii.
Tumaini lub Tuma – Carlos Coello Coello. Kubańczyk. Mulat. Jeden z najbliższych współpracowników Guevary. Przez długi czas jego ochroniarz. Brał udział w kampanii w Kongu. W Boliwii zginął 26 czerwca 1967 roku. Miał 28 lat.
Urbano lub Tamayito – Leonardo Tamayo Nuñez. Kapitan. Urodzony w 1941 roku w Boyano, na Kubie. Sekretarz delegacji Kuby na konferencję w Punta del Este w 1961 roku, w której brał udział także Che. Był jedną z osób ze ścisłego otoczenia Guevary i jako
pierwszy pełnił funkcję jego ochroniarza. Po rozbiciu oddziału w wąwozie Yuro z Pombo i Benigno przedostał się do Chile, skąd – przez Wyspę Wielkanocną, Singapur, Pragę, Wiedeń i Amsterdam – wrócił na Kubę, gdzie został awansowany na stopień pułkownika.
Veliz, Guillermo – partyzant z oddziału Chata Peredo, próbującego kontynuować walkę Che Guevary w Boliwii, w rejonie Teoponte. Jego relacja z przebiegu walk została wykorzystana przez Ryszarda Kapuścińskiego w reportażu „Chrystus z karabinem na ramieniu”.
Victor – Casildo Condori Vargas. Boliwijczyk. Zginął 2 czerwca 1967 roku
Walter – Walter Aranciba Ayala. Boliwijczyk. Zginął w zasadzce w Vado del Yeso 31 sierpnia 1967 roku.
Willi lub Willy, czy Wily – Simon Cuba Saravia. Boliwijczyk. Górnik. Urodzony około roku 1932. 8 października 1967 roku, w czasie bitwy w wąwozie Yuro, próbował wynieść spod ognia rannego Che. Schwytany razem z Guevarą, został rozstrzelany następnego dnia, na kilka chwil przed zamordowaniem Guevary.
Zannier, Victor – boliwijski komunista z Cochabamby, przyjaciel Antonio Arguedasa. Przewiózł na Kubę zakonserwowane w formalinie, obcięte dłonie Che Guevary
2. WAŻNIEJSI PRZECIWNICY GUEVARY W OKRESIE JEGO WALK W
BOLIWII ORAZ OSOBY WYSTĘPUJĄCE PO STRONIE RZĄDOWEJ
Abraham Baptista, Moises – jeden z dwóch lekarzy, który w Vallegrande 10 października 1967 roku wystawili i podpisali akt zgonu Che Guevary
Aguiler, Totti – podporucznik boliwijskiej armii, radiotelegrafista stacjonujący w La Higuera, który jako pierwszy dowódcom – pułkownikowi Joaquinowi Zentano i majorowi Miguelowi Ayoroi 8 października 1967 roku przekazał wiadomość o pochwyceniu Che Guevary
Arguedas Mendieta, Antonio – minister spraw wewnętrznych Boliwii w okresie walk Che w tym kraju. Sympatyzował z KPB. Utracił urząd po tym, jak – po śmierci Guevary – umożliwił wywóz „Dziennika z Boliwii” na Kubę. Przez pewien czas przechowywał obcięte dłonie Che, po czym je także wyekspediował do Hawany. W latach 70. wyemigrował na Kubę, po czym powrócił do Boliwii. Zginął 22 lutego 2000 roku w wyniku eksplozji niesionej przez siebie bomby.
Algañaraz, Ciro – burmistrz Camiri, miasteczka, gdzie sądzeni byli Regis Debray i Ciro Roberto Bustos. Był właścicielem farmy Pincal, położonej w sąsiedztwie majątku, który nad brzegami rzeki Ñancahuazú za 1500 dolarów partyzanci kupili od Remberto Villi, by założyć tam swój obóz-bazę. Donosiciel. Pierwszy poinformował boliwijskie władze o obecności partyzantów na południowym wschodzie Boliwii. (To samo nazwisko nosił także mąż siostry Che – Celii. Zbieżność oczywiście przypadkowa.)
Arteaga, Ninfa – druga nauczyciela z La Higuera. Koleżanka Julii Cortez. Pomagała księdzu Rogerowi Shillerowi w przygotowaniu zwłok Che Guevary do transportu helikopterem do Vallegrande.
Anaya Zenteno, Joaquin – pułkownik boliwijskiej armii. W czasie osaczania oddziału Che Guevary, stacjonował w Vallegrande. Obecny w La Higuera w dniu egzekucji Che. Zginął w zamachu zorganizowanym przez Międzynarodową Brygadę Che Guevary w 1976 roku w Paryżu, gdzie był ambasadorem Boliwii.
Ayoroa, Miguel – major boliwijskiej armii. Dowódca batalionu komandosów – Zielonych Beretów („Boinas Verdes”), biorących udział w obławie na Che. Jeden ze zwolenników szybkiego rozstrzelania Che.
Barrientos, René– generał i prezydent Boliwii w okresie walk Guevary w tym kraju. Nadzorował działania armii boliwijskiej wymierzone w partyzantów i bardzo blisko współpracował z USA. Razem z generałami Ovando i Torresem zdecydował o egzekucji Che. Zginął w wypadku lotniczym 27 czerwca 1969. Jego następcą został znacznie bardziej liberalny i reformistycznie nastawiony generał Juan José Torres, który zwolnił z więzienia m.in. Regisa Debraya i Ciro Roberto Bustosa.
Characayo, Mario – żołnierz boliwijski, zabity w czasie starcia w wąwozie Yuro
Cortez, Julia – nauczycielka pracująca w szkole w La Higuera, w której więziono Che po jego pojmaniu w wąwozie Yuro. Słyszała w radiu wiadomość o tym, że Guevara padł w walce, gdy on jeszcze żył. Odbyła krótką rozmowę z Che przed jego egzekucją. Prawdopodobnie współpracowała z wojskiem.
Colomi, Victor – jeden z wieśniaków, który rano 8 października 1967 roku dostrzegł udający się w kierunku wąwozu Yuro oddział Che Guevary. Licząc na nagrodę, doniósł o tym władzom.
Cossio, Sabino – boliwijski żołnierz, zabity w czasie starcia w wąwozie Yuro
Henderson, Douglas – ambasador USA w Boliwii w okresie trwania boliwijskiej kampanii Che.
Herrera, Carlos – „corregidor” z wioski Jagüey, który rano 8 października 1967 roku zauważył udający się w kierunku wąwozu Yuro oddział Che Guevary. Licząc na nagrodę, powiadomił o tym władze.
Gonzales, Eduardo – vel Gustavo Villoldo Samper – pochodzący z Kuby agent CIA, współpracujący z boliwijskimi „rangers” w czasie osaczania oddziału Che. Obecny w La Higuera w dniu egzekucji Guevary. Nadzorował przewóz jego zwłok do Vallegrande.
Gutierrez, Valerio – jeden z trzech szeregowców boliwijskiej armii, który w sierpniu 1967 roku został pojmany przez oddział Che. Po pięciu dniach wypuszczono go na wolność. Przekazał podpułkownikowi Selichowi istotne informacje na temat partyzantów, przez co w istotny sposób przyczynił się do sukcesu wojska.
Huanca, Bernardino – sierżant boliwijskiej armii i dowódca pododdziału wchodzącego w skład kompanii B, który 8 października 1967 roku w wąwozie Yuro postrzelił w łydkę i wziął do niewoli Che Guevarę. 9 października w La Higuera na ochotnika rozstrzelał Willy’ego i China.
Huerta Lorenzetti, Eduardo – szeregowy armii boliwijskiej, komandos. W La Higuera rozważał pomysł umożliwienia ucieczki pojmanemu Che Guevarze.
Kolle Cueto, Jorge – nr 2 w Komunistycznej Partii Boliwii w okresie przygotowywania kampanii Che w Boliwii, jak i w czasie jej trwania. Przejął kierownictwo partii po ustąpieniu Maria Monje. Odegrał istotną rolę w czasie ucieczki z Boliwii niedobitków oddziału Guevary, organizując dla nich pomoc w Cochabambie i w La Paz.
Kolle Cueto, Leon – generał boliwijskiej armii. Członek wojskowego gremium, które w nocy z 8 na 9 października 1967 roku, w La Paz, podjęło decyzję o egzekucji Che Guevary. Zbieżność nazwisk z Jorge Kolle Cueto przypadkowa.
Mejia Cuellar, Anzelmo – jeden z trzech szeregowców boliwijskiej armii, którzy w sierpniu 1967 roku na pięć dni zostali pojmani przez oddział Che Guevary, po czym partyzanci wypuścili ich na wolność. Przekazał podpułkownikowi Selichowi ważne informacje nt. sytuacji, w jakiej znajdowali się partyzanci i nt. stosunków panujących w oddziale. W istotny sposób przyczynił się do sukcesu wojska.
Monje Molina, Mario, „Estanislao” – I sekretarz Komunistycznej Partii Boliwii, niechętny partyzantce Che w Boliwii. Brak jego zaangażowania w pomoc dla ELN do dziś uznawany jest za jeden z głównych powodów niepowodzenia kampanii Che w Boliwii. Ustąpił ze stanowiska w grudniu 1967 roku, przedstawiając własną wersję rozmów prowadzonych z Che, przed rozpoczęciem przez tego ostatniego akcji zbrojnej na południu Boliwii. Wyemigrował do ZSRR, gdzie przez wiele lat pracował w Instytucie Ameryki Łacińskiej.
Morales, Manuel – boliwijski żołnierz, zabity w czasie starcia w wąwozie Yuro
La Fuente, David – pułkownik boliwijskiej armii. Członek wojskowego gremium, które w nocy z 8 na 9 października 1967 roku w La Paz podjęło decyzję o egzekucji Che Guevary.
Lafuente, Mario – jeden z czterech boliwijskich żołnierzy, zabitych w czasie bitwy w wąwozie Yuro
Osinaga, Susana – jedna z dwóch pielęgniarek, które w szpitalu Nuestro Señor de Malta w Vallegrande brały udział w przygotowaniu zwłok Che do wystawienia na widok publiczny w dniu 10 października 1967 roku.
Osso Martinez, José – jeden z dwóch boliwijskich lekarzy, którzy 10 października, w Vallegrande, podpisali akt zgonu Che Guevary
Ovando Candia, Alfredo – generał, szef sztabu generalnego i szef sił zbrojnych Boliwii w okresie trwania kampanii Che Guevary w tym kraju. Zwolennik szybkiego uśmiercenia Guevary, po tym jak ten trafił do niewoli.
Perez Pañoso, Carlos – dowódca policyjnego posterunku w La Higuera, który został poinformowany o obecności oddziału Che w okolicach wioski przez jej wójta, Anibala Quirogę
Pena, Pedro – jeden z wieśniaków, który rano 8 października 1967 roku dostrzegł udający się w kierunku wąwozu Yuro oddział Che Guevary. W nadziei na nagrodę, doniósł o tym władzom.
Prado Salmon, Gary – Flaco, czyli Chudy. Kapitan boliwijskiej armii, dowódca kompanii B, która 8 października 1967 roku rozbiła oddział Che w wąwozie Yuro i wzięła go do niewoli. Podwładny majora Miguela Ayoroy.
Rodríguez Mendigutia, Felix – także Felix Ramon Medina, Felix Ramon lub Max Gomez – urodzony w 1942 roku, pochodzący z Kuby agent z CIA, doradzający boliwijskim „rangers” w czasie walk z Che Guevarą w okolicach Vallegrande. W roku 1961 – jako 19-latek – uczestniczył w zakończonym fiaskiem desancie w Zatoce Świn. W 1967 roku, w La Higuera, jako jeden z ostatnich przesłuchiwał Che Guevarę. Wykonał pozostające przez długie lata tajemnicą CIA zdjęcia pojmanego Guevary, z których wynikało, że nie poległ on w walce, lecz iż został rozstrzelany. Sfotografował też „Dziennik z Boliwii”, znaleziony w plecaku Guevary. Był przeciwny egzekucji Che w La higuera. W latach 80-tych zaangażowany w dostarczanie broni nikaraguańskim przeciwnikom sandynistów. W roku 1989, po przejściu na emeryturę, opublikował swą autobiografię „Wojownik w cieniu”, w której wiele miejsca poświęca boliwijskiej obławie na Che i jego oddział.
Rodríguez, Graciela – jedna z dwóch pielęgniarek, która w szpitalu Nuestro Señor de Malta w Vallegrande brała udział w przygotowaniu ciała Guevary do wystawienia go na widok publiczny w dniu 10 października 1967 roku
Rojas, Honorato – chłop, który zastraszony przez wojsko, zaczął z współpracować z boliwijskimi władzami i 31 sierpnia 1967 roku wprowadził oddział Joaquina w zasadzkę przygotowaną przez u zbiegu Rio Grande i Masicuri. Zginął w 1969 roku, zgładzony przez „Drugą ELN”.
Salinas, Mario Vargas – kapitan (a następnie major) boliwijskiej armii z 8. dywizji stacjonującej w Santa Cruz. Dzięki informacjom uzyskanym od chłopa Honorato Rojasa, jego oddział 31 sierpnia 1967 roku unicestwił batalion Joaquina w Vado de Yeso, u zbiegu rzek Rio Grande i Masicuri.
Terán, Mario – sierżant boliwijskiej armii, który 9 października 1967 roku w La Higuiera na ochotnika rozstrzelał Che. Twierdził, że chciał w ten sposób pomścić śmierć trzech przyjaciół, którzy padli w czasie bitwy w wąwozie Yuro. Rok później – prześladowany przez lewicowych studentów z La Paz, popełnił samobójstwo, wyskakując z czwartego piętra w domu, w którym mieszkał.
Tilton, John – szef placówki CIA w Boliwii w okresie walk Che Guevary w tym
Torres, Juan José – generał armii boliwijskiej, który razem z prezydentem Barrientosem i generałem Ovando Candią podjął decyzję o egzekucji Che Guevary w La
Higuera. Po przedwczesnej śmierci Barrientosa, został kolejnym prezydentem Boliwii. Za jego kadencji zwolniono z więzienia Regisa Debraya i Roberta Bustosa.
Selich, Andres – podpułkownik boliwijskiej armii, zastępca dowódcy pułku saperów „Pando” stacjonującego w Vallegrande. Z pochodzenia Jugosłowianin, zaciekły antykomunista. Nadzorował utajnione pochówki wszystkich poległych partyzantów. Przyleciał helikopterem do La Higuera po otrzymaniu wiadomości o pojmaniu Che. Odbył z nim jedną z ostatnich rozmów przed egzekucją. Pierwszy właściciel „Zielonego Notesu” i „Dziennika z Boliwii”. Później oskarżony o próbę zorganizowanie zamachu stanu, skierowanego przeciwko boliwijskiemu dyktatorowi – generałowi Hugo Banzerowi. Zmarł w czasie tortur, jakim go poddano w trakcie przesłuchań.
Shiller, Roger – duchowny z La Higuera, który po egzekucji Che odprawił tam mszę za duszę Guevary. W kazaniu wypowiedział wielokrotnie cytowane słowa: „Ta zbrodnia nigdy nie zostanie wybaczona. Winni zostaną ukarani”.
Ugarteche, Horacio – kontradmirał boliwijskiej armii. Członek wojskowego gremium, które w nocy z 8 na 9 października 1967 roku, w La Paz, podjęło decyzję o egzekucji Che Guevary.
Quiroga, Anibal – wójt La Higuera, którego syn Casimiro pierwszy wypatrzył w okolicy wioski oddział Che Guevary. O fakcie tym poinformował miejscowego posterunkowego – Carlosa Pereza Pañoso, który zaalarmował wojsko.
Quiroga, Casimiro – syn wójta La Higuera, który 8 października pierwszy wypatrzył oddział Che Guevary i który o fakcie tym poinformował swego ojca.
Vásquez Sempertegui, Marcos – generał boliwijskiej armii. Członek wojskowego gremium, które w nocy z 8 na 9 października 1967 roku w La Paz podjęło decyzję o egzekucji Che Guevary.
Villoldo Samper, Gustavo lub Eduardo Gonzalez – pochodzący z Kuby agent CIA działający w Boliwii od wiosny 1967 roku. Brał udział w szkoleniu boliwijskich „rangers”. Zwierzchnik Felixa Rodrígueza. Razem z tym ostatnim, w przebraniu, uczestniczył w zasadzce na oddział Joaquina w Vado del Yeso.
